Crisis van de internationale orde. Crisis van de voedselvoorziening door het Russische geweld tegen Oekraïne. Klimaatcrisis: extreme droogte, temperaturen en extreme stormen. De stikstofcrisis of landbouwcrisis. Crisis van de democratie. Coronacrisis. Vluchtelingencrisis. Energiecrisis met onvoorspelbare prijsstijgingen en dreigende tekorten. Crisis op de arbeidsmarkt waardoor sectoren ontregeld raken (gezondheidszorg. luchtvaart etc.).
Al deze crises concurreren om aandacht op de media. Eén grote crisis schreeuwt je tegemoet. Hoe kun je alle crises aandacht geven, zonder zelf gek te worden of in paniek te raken?
Maar zie ik de crises ook echt om me heen? De terrassen zitten vol, het vakantieverkeer is weer als vanouds, mensen vliegen weer over de wereld om zich te vermaken. Nu we de coronacrisis achter ons hebben, gaan we weer genieten. Een beetje crisis houdt ons niet tegen!
Wat is er aan de hand?
Over het woord ‘crisis’ is al veel onzin geschreven. Zo citeren veel mensen de misvatting dat het karakter voor crisis in het Chinees een combinatie is van ‘gevaar’ en ‘kans’, waardoor crisis dus weer wat moois en zinvols wordt (zie kritiek). Maar het blijft modieuze onzin. Crisis gaat namelijk om situaties die uit de hand lopen, die we niet meer kunnen managen,waarvoor onze gangbare oplossingen niet voldoen. Dat we nu, in 2022, het woord zo veel gebruiken. duidt op een gevoel van machteloosheid. Er is van alles aan de hand waar we geen antwoord op hebben.
Twee woorden hebben daar ook wat mee te maken: onzichtbaarheid en onvoorstelbaarheid. We raken uit ons doen als er dingen gebeuren die we niet hebben opgemerkt en dan onze routines doorbreken. Onzichtbare ontwikkelingen, die we niet zien omdat we niet kijken, maar vooral ook omdat we ze ons niet kunnen voorstellen. Mijn eigen emoties rond de inval van Rusland in Oekraïne waren zo heftig, omdat ik me zoiets niet kan voorstellen. De Nederlandse boeren kunnen zich moeilijk voorstellen dat ze hun vaste plek in de samenleving kwijt zijn. Nederland dat altijd tegen teveel water heeft gestreden, kan zich ernstige droogte niet voorstellen. Enzovoort.
De gemakkelijkste reactie op wat je je niet kunt voorstellen of niet kunt zien, is ontkenning. Feestvieren in de crisis is daarom misschien ook zo’n aantrekkelijk antwoord. Laten we vooral comfortabel leven in het jaar van de crises en genieten nu het nog kan! Of anderen de schuld geven, dat helpt ook, niet de stikstofcrisis aanpakken, bijvoorbeeld, maar zorgen dat het stikstofbeleid weer van tafel gaat.
Maar misschien moeten we vooral zorgen dat we ons beter kunnen voorstellen wat er aan de hand is. In zijn essay over ‘onzichtbare crises’ geeft de schrijver Gospodinov de literatuur hier een belangrijke taak. Als onze taal niet in staat is om te benoemen wat er om ons en met ons gebeurt, moeten we taal ontwikkelen om wel zinvol te praten over wat er gaande is. Dan hebben we aan politieke slogans en beleidstaal niet genoeg. En in de gezelligheid van de feestelijke vermijding vinden we ook geen uitweg uit de doolhoven waarin we gevangen zijn.