In Frankrijk houden ze van boetes
In Frankrijk delen ze per inwoner meer dan vijfentwintig keer zoveel boetes uit bij overtreding van regels rond Corona dan in Nederland, was laatst op de site van de NOS te lezen. In Duitsland is een veel grotere capaciteit voor intensieve zorg dan in Nederland, omdat er door andere opvattingen altijd als langer verder behandeld in gevallen waar wij mensen laten sterven. Ook in het optreden van autoriteiten ten opzichte van de bevolking zijn er interessante verschillen. In Bulgarije ligt de leiding van de strijd tegen Corona in handen van een arts in dienst van het leger, die tevens de rang van generaal heeft. Verschijnt deze generaal Mutafchiyski op televisie, dan altijd in vol militair tenue. Rutte vormt een mooi contrast hiermee met zijn ontspannen en informele stijl. De weinig angstige manier waarop we hier (ogenschijnlijk) met het virus omgaan, geeft sommige buitenlanders hier het gevoel dat we de situatie niet serieus nemen. Wie hier met een mondkapje op de fiets zit, komt vast uit Azië. In ieder geval niet uit Nederland.
Cultuur: omgaan met angst
Culturele verschillen beïnvloeden kennelijk onze omgang met Corona. Ziekte vormt een bedreiging van de normale manier van leven, veroorzaakt angst. Instituties, autoriteiten en overtuigingen helpen mensen deze angst te hanteren, van de dokter die een recept uitschrijft tot geloof dat mensen helpt zin te geven aan ziekte. Nu blijken samenlevingen te verschillen in de manier waarop zij met angst en onzekerheid omgaan. De ene cultuur is gewoon angstiger dan de andere. Dat feit dat ooit door Geert Hofstede is onderzocht – hij heeft de dimensie ‘onzekerheidsvermijding’ bedacht – lijkt direct van belang van hoe mensen en overheden met de Coronacrisis omgaan. Angstige samenlevingen lijken opvallender en zichtbaarder in te grijpen om te bewijzen dat ze greep hebben om het ongrijpbare virus.
Het uitdelen van boetes door handhavers in uniform lijkt daarbij te passen. En inderdaad, als je een aantal landen ordent op hun mate van angstigheid, dan lijkt die grotendeels overeen te komen met het aantal boetes dat er per 100.000 mensen is uitgedeeld in de afgelopen tijd. Dat is dus heel weinig voor landen met weinig angstige culturen als Nederland en het Verenigd Koninkrijk en heel veel voor de meer onzekerheidsmijdende landen als Frankrijk en Spanje.
Cultuur bepaalt stijl maar niet het resultaat
Er lijkt een soort exponentieel verband te bestaan tussen onzekerheidsvermijding en aantallen boetes per 100.000 inwoners. Toch verklaart onzekerheidsvermijding niet alles. België met een zeer angstige cultuur beboet bijvoorbeeld wel meer mensen dan Nederland maar toch heel veel minder dan Spanje, Italië en Frankrijk (het punt rechtsonder in de grafiek.) Je kunt je ook afvragen of het niet onzekerheidsvermijding is die de verschillen verklaart, maar ‘machtsafstand’, de variabele waarmee Hofstede aanduidt hoeveel nadruk er op macht ligt in de samenleving. Nu hangt in de kleine steekproef waar we hier naar kijken, machtsafstand sterk samen met onzekerheidsvermijding. De ‘katholieke’ culturen van Zuid-Europa combineren die twee kenmerken, waardoor de effecten van machtsafstand en onzekerheidsvermijding niet goed van elkaar te onderscheiden zijn. Eigenlijk zien we het effect van een ‘onzekerheidsmijdende en autoritaire cultuur’ en opzicht van ‘onzekerheidsaanvaardende en egalitaire cultuur’. Het ligt voor de hand dat de omgang met de pandemie ook door machtsafstand beïnvloed wordt. Daar ligt een top-down aanpak voor de hand. China is daarvan een goed voorbeeld. In landen met lage machtsafstanden zoals Zweden en Nederland zie je veel nadruk op eigen verantwoordelijkheid en overleg.
Hebben dergelijke cultuurverschillen ook effect op hoe succesvol landen zijn in hun aanpak van de crisis? Mijn indruk is dat dit nauwelijks het geval is. Omdat angst kan helpen om niet te zorgeloos met een crisis als deze om te gaan, zou je bijvoorbeeld kunnen verwachten dat onzekerheidsvermijdende landen het relatief goed zouden doen. De prestaties van Spanje en Frankrijk wijzen niet in die richting. Wel zou je het trage reageren van Nederland en het Verenigd Koninkrijk misschien kunnen verklaren uit onze nogal ‘relaxte’ en dus te zorgeloze culturen. Toch laat het voorbeeld van Nederland zien dat we er na een trage start goed in geslaagd zijn de crisis te beheersen zonder overdreven ingrijpende maatregelen. Ook bij machtsafstand lijkt er niet direct een verband: onder de landen met hoge machtsafstanden zijn er die het heel goed doen, zoals Taiwan, maar evenzeer landen die die het vrij slecht doen, zoals Indonesië.
Toch ligt het voor de hand dat cultuurverschillen ertoe doen het zoeken naar een effectieve aanpak. Zou de Nederlandse aanpak werken in Frankrijk? Is het aan te raden het Chinese beleid naar het Verenigd Koninkrijk te brengen? Ik denk het niet. Ook ingrijpen in een crisis zal moeten passen in de cultuur van het land.
Kijk door cultuurverschillen heen
Globale cultuurtyperingen zoals die van Hofstede kunnen stijlverschillen verklaren in de omgang met de crisis, maar niet het concrete antwoord dat men in verschillende landen op de crisis heeft, laat staan de effectiviteit ervan. Om dit antwoord te begrijpen, moet je de specifieke context begrijpen, zoals de organisatie van de gezondheidszorg, het niveau van de kennis en de manier waarop de politiek van de kennis gebruik maakt. De dramatische gang van zaken in Spanje en Italië kun je niet eenvoudig verklaren uit hun onzekerheidsmijdende en vrij autoritaire cultuur. Evenmin kun je het opvallende succes van een aantal Midden-Europese en Oost-Europese landen (zoals Slowakije en Bulgarije) verklaren uit globale cultuurkenmerken.
Er is een neiging om in deze tijden van crisis (culturele) verschillen tussen landen uit te vergroten. We zien dit in de media bijvoorbeeld waar de afwijkende aanpak van landen als Zweden wordt veroordeeld, niet op basis van harde cijfers, maar grotendeels vanuit onbegrip voor de cultureel bepaalde manier van denken die aan het beleid ten grondslag ligt. Culturele stereotypen waarmee de aanpak in andere landen wordt veroordeeld, kunnen onderlinge communicatie en samenwerking in de weg staan. Daarom is het goed om door de cultureel bepaalde stijlverschillen heen te kijken om het gemeenschappelijke probleem te doorzien waar verschillende landen mee geconfronteerd worden en op hun eigen manier proberen op te lossen.
Relativering van het bovenstaande
De verbanden die ik in dit stukje suggereer zijn nogal uit de losse pols. In een blog moet dat ook kunnen: het is geen wetenschappelijk artikel. Toch even aandacht voor twee punten. Ten eerste zijn de karakteriseringen van landenculturen van Hofstede niet meer dan een gok op basis van relatief oud onderzoek, vooral bij IBM managers. Het is niet te zeggen dat de Slowaken nog even autoritair zijn en de Belgen nog even onzekerheidsmijdend als in de oude steekproef van Hofstede, los van het feit dat het slechts om gemiddelden gaat. De cijfers over boetes zijn afkomstig uit de pers en inherent onbetrouwbaar. Wat ik schrijf zou kunnen kloppen, maar bewijzen kan ik het niet.
Bronnen en inspiratie
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/18/midden-europa-scoort-met-mondkapjes-a3999978
https://www.dnevnik.bg/analizi/2020/05/15/4067412_zashto_mutafchiiski_ne_bivashe_da_reagira_taka_na/
https://www.hofstede-insights.com/country-comparison/
Hiervan heb ik de landenscores overgenomen, ondanks bekende beperkingen.
Voor mijn kritiek op Hofstede zie https://china2025.nl/de-chinese-cultuur-vereenvoudigd-de-erfenis-van-geert-hofstede/
Tabel met de gegevens gebruikt in dit verhaal:
| Tabel 1 | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| UA | PD | Boetes | Inwoners milj | Boetes per 100.000 | |||
| Nederland | 53 | 38 | 8800 | 17 | 52 | ||
| België | 94 | 35 | 27000 | 11,5 | 235 | ||
| Frankrijk | 86 | 68 | 915000 | 67 | 1366 | ||
| ItaIië | 75 | 50 | 418000 | 62 | 674 | ||
| Spanje | 86 | 57 | 837000 | 49 | 1708 | ||
| Ver. Koninkrijk | 35 | 35 | 6000 | 65 | 9 |